Gemeenten hebben steeds meer op hun bord: de implementatie van de Omgevingswet, de energietransitie en de Algemene Verordening Gegevensbescherming en natuurlijk de decentralisatie van het sociaal domein. Vooral door dit laatste is het takenpakket van gemeenten enorm uitgedijd. Het budget hiervoor is niet toereikend en doelmatig werken wordt nog belangrijker. Steeds luider klinkt daarom de roep om meer inzicht in de geldstromen en uitvoeringsprocessen op het gebied van zorg, werk en jeugdhulp. Op welke manier goede rapportages gemeenten kunnen ondersteunen bij meer inzicht in het sociaal domein, bespreek ik in dit blog.
Extra taken, meer behoefte aan inzicht
Met de decentralisatie van het sociaal domein is er veel veranderd. Als gemeente heb je er daardoor drie omvangrijke taakgebieden bij gekregen: zorg, werk en jeugdhulp. Het raadswerk is hierdoor anders en omvangrijker geworden.
Het Sociaal en Cultureel Planbureau constateerde al in 2015 dat 38% van de raadsleden te weinig tijd en mogelijkheden heeft om de decentralisatiedossiers goed te doorgronden. Het lastig kunnen controleren van grote kostenposten als de Wmo en de Jeugdwet is veel raadsleden een doorn in het oog. En 80% van de raadsleden heeft behoefte aan meer ondersteuning, vooral aan betere samenvattingen en duiding van de beleidsinformatie. Landelijke, regionale en gemeentelijke overheden hebben daarom sindsdien verschillende initiatieven genomen om de betrokkenen bij het sociaal domein beter inzicht hierin te geven.
Nieuwe wet maakt sociaal domein beter controleerbaar
De Eerste Kamer heeft begin 2019 een nieuwe wet aangenomen. Deze Wet Verbetering uitvoering Jeugdwet, WMO 2015 en Zorgverzekeringswet standaardiseert de financiële verantwoording van grote kostenposten als de Wmo en de Jeugdwet. Het biedt de mogelijkheid de informatiestandaarden van het I-Sociaal Domein programma te verplichten. In dit I-Sociaal Domein programma werken gemeenten en zorgaanbieders samen aan de standaardisering van de contracten en de financiële verantwoording. Hiermee verminderen ze de administratieve lasten voor de zorgverleners. En wordt het voor gemeenten gemakkelijker om inzicht te creëren in de uitgaven aan het sociaal domein.
Gemeentelijke Monitor Sociaal Domein
Daarnaast is er de Gemeentelijke Monitor Sociaal Domein (GMSD). Deze Monitor geeft per gemeente een beeld van de situatie van het sociaal domein. Zoals het aantal bijstandsuitkeringen, het aantal cliënten in de jeugdzorg en het aantal inwoners dat gebruik maakt van hulp in het huishouden. Het Centraal Bureau voor de Statistiek verrijkt deze gegevens met demografische gegevens, de beleidsinformatie Jeugd en de Participatiewet en met cijfers van andere instanties zoals de Dienst Uitvoering Onderwijs en de Gemeentelijke Gezondheidsdienst.
De rapportages van de GMSD staan op Waarstaatjegemeente.nl, ze worden regelmatig bijgewerkt en kennen verschillende niveaus: Het ‘dashboard’ met de belangrijkste cijfers, de database met brongegevens en de gedetailleerde rapporten op gemeentelijk en wijkniveau.
Met deze periodieke rapportages krijg je als gemeente een beeld van de situatie in jouw gemeente. Hoeveel inwoners kunnen toe zonder ondersteuning en hoeveel doen een beroep op de voorzieningen in het sociaal domein, in welke mate doen zij dit en zijn hierin trends te ontdekken? De rapportages geven de gemeenteraadsleden een overzichtelijk beeld zodat ze beter grip krijgen op hoe hun gemeente op het gebied van het sociaal domein zich verhoudt, ook tot andere gemeenten.
Stappenplan voor meer inzicht in het sociaal domein
Naast de nieuwe wet en de periodieke Gemeentelijke Monitor Sociaal Domein, kun je als gemeente ook zelf transparanter inzicht geven binnen de wet-en regelgeving. Het gaat dan vooral om het verbeteren van het informatiemanagement (welke informatie is nodig en hoe kan deze informatie op een goede manier verzameld en voor de betrokkenen beter weergegeven worden?) en om datagedreven werken. Een stappenplan:
- Stel samen met de gemeenteraad vast aan welke informatie over het sociaal domein zij structureel behoefte hebben. Vertaal deze informatiebehoefte vervolgens naar de gegevens en analyses die hiervoor nodig zijn. Blijf hierbij kritisch op de informatiebehoefte, anders eindigen jullie alsnog met onnodig grote verzamelingen gegevens.
- Bepaal uit welke bronnen jullie de benodigde gegevens kunnen halen. Stem de structurele informatiebehoefte af met de toeleveranciers van de gegevens en maak met hen afspraken over de aanlevering.
- Breng informatie vanuit verschillende bronnen samen in een verantwoordingstool. Hiermee help je de raadsleden en andere direct betrokkenen bij het structureren van de informatie.
- Toets de verantwoordingstool bij de raadsleden en andere direct betrokkenen. Voorziet het in de informatiebehoefte? En geeft het een duidelijk beeld?
- Neem je verantwoordingstool op in je planning-en-control-cyclus.
- Blijf kijken naar waar je de informatievoorziening verder kunt automatiseren en naar hoe je de weergave en de updatefrequentie verder kunt verbeteren.
Vergeet de privacy wet- en regelgeving niet
Gemeenten voeren in het sociaal domein op verschillende manieren de taken uit en werken samen met verschillende organisaties. Deze nieuwe manier van werken en de nieuwe samenwerkingsverbanden zorgen voor nieuwe privacyrisico’s. Vergeet daarom bij het verzamelen en analyseren van de gegevens voor de rapportages over het sociaal domein de Algemene Verordening Gegevensbescherming niet.
Vanwege deze AVG mag je bijvoorbeeld niet méér gegevens gebruiken dan noodzakelijk en je moet deze goed beveiligen. Je mag de verzamelde persoonsgegevens niet zomaar voor een ander doel gebruiken en je moet de betrokkenen goed informeren over wat je met hun gegevens doet. Daarom is het handig, waar dat mogelijk is, de bestaande brongegevens te gebruiken, zoals die uit gemeentelijke informatiesystemen en die van het CBS. En in contracten met de toeleveranciers van de gegevens hierover afspraken op te nemen.
Zelf aan de slag
Met de nieuwe wet, de gemeentelijke monitor en het stappenplan heb je flink wat handvatten om met rapportages meer inzicht in het sociaal domein te geven. Wil je meer weten over datagedreven werken binnen je gemeente en hoe je business intelligence kunt inzetten om de doelen van je gemeente te bereiken? Download dan onderstaand eBook “In 3 stappen naar een datagedreven gemeente”. En lees ook de ervaringen met datagedreven werken van de gemeente Horst aan de Maas.